امامزاده حمزه (ع) قم

یکى از بقاع مشهور استان قم، آرامگاه امامزاده حمزه معروف به شاه حمزه، واقع در خیابان طالقانى (آذر) قم، روبروی میدان کهنه و داخل کوچه مى ‏باشد که مورد توجّه اهالی و مزار عمومى و محلّ قسم خوردن و قسم دادن متخاصمین در امور حقوقى بلکه جزایى در گذشته بوده است. این بنا شامل حرم، رواق‏هاى مجلّل، ایوان، کفشکن و حجره‌های متعدّد و مختلف مى‏ باشد که هر کدام در تاریخ‌هاى گوناگون ساخته و تعمیر یا اضافه شده ‏اند .
در مورد شخص مدفون در این بقعه اختلافاتی وجود دارد و به اعتقاد برخی این شخص حمزة بن موسى (ع) است که برادر بزرگوار امام رضا (ع) مى‏ باشد، که صحیح نیست .
درباره محل دفن جناب حمزه بن موسي (ع) مورخين شيعه به اختلاف افتادند و براي آن حضرت پنج موضع را ذکر کرده اند : 1ـ شيراز. 2ـ ترشيز (کاشمر). 3ـ سيرجان (کرمان). 4ـ قم (خيابان آذر) 5ـ در شهر ري (جوار عبدالعظيم حسني)
در این بقعه مرقد مطهر امام زاده حمزه از نوادگان امام کاظم علیه السلام قرار دارد که بنا بر تصریح علمای انساب، وی در جوار مرقد پدر بزرگوارش حسین و جد ارجمندش احمد بن اسحاق دفن گردیده است که به دلیل شهرت و فضیلت فراگیرش، مجموعه مراقد مزبور، به نام وی معروف شده است. بنابراین نسب شریف امامزاده سیدحمزه (معروف به شاه حمزه) با شش واسطه به امام هفتم (علیه السلام) منتهی می‌شود که از قرار ذیل است :
حمزه فرزند ابوعبدالله حسین فرزند احمد فرزند اسحاق فرزند ابراهیم عسگری فرزند موسی ابو السُبحه فرزند ابراهیم مرتضی فرزند امام کاظم علیه السلام.
بنای ساختمان بقعه به شهادت سبک بنا از آثار قرن هشتم است مضافاً بر اینکه لوح کاشی ای موجود است که مربوط به عصر شاه طهماسب صفوی تزیین و تعمیر کلی و اساسی یافته است. بر فراز بقعه مورد نظر گنبدی است که یکی از عجیب ترین گنبد هایی است که در ابنیه های ایرانی دیده شده. گنبد صدفی شکل که از ترکیب یک گنبد کم خیز و یک فرم مخروطی به وجود آمده. این گنبد از آثار مرحوم اتابک اعظم در سال 1301 هـ ق است که هم زمان با بنا، گلدسته های بلند و ایوان آئینه و صحن بزرگ فاطمه معصومه (علیها السلام) ساخته شده است. سبک ساختمان آن از ابتکارات مرحوم استاد حسن معمار قمی است. مجموعه ای از اشکال هندسی و گوناگون گنبدسازی از عرقچینی و کروی و شلجمی توأم با استوانه ای و مضلع و مخروطی .
ارتفاع گنبد از سطح بام حدود هشت و نیم متر و سراپا مزیّن به کاشی های گرهی و احیاناً دوالی فیرزوه فام است دربهاى ورودى به داخل حياط از ضلع شرقى و غربى به طور قرينه تعبيه شده است. حياط بقعه مستطيل شکل است و در دور آن طاق نماهايى تعبيه شده که کلاً داراى طاق رومى هستند در ضلع جنوبى روبروى درب ورودى حرم محوطه ايوانى شکلى به صورت شاه‌نشين وجود داردکه دو ستون در وسط و دو نيم ستون در طرفين آن قرار دارد و نوع طاق آن رومى است. ستون‌ها يک پارچه و از سنگ است.
يکى از تزئينات بسيار جالب دراین بقعه ايوان ورودى به حرم است. در بدنه ايوان و در زير پايه قوس يک رديف کتيبه بر روى زمينه لاجوردى وجود دارد که انتهاى آن تاريخ ۱۳۰۱ هـ.ق را که تاريخ احداث بنا باشد نشان مى‌دهد. ديوارهاى ايوان داراى کاشى‌هاى شطرنجى سفيد بر زمينه لاجوردى است و بيش‌تر اين نوع کاشى‌ها از نوع کاشى قاجارى است. سقف حرم به صورت حلزونى يا ترکيبى از مخروطى و گنبدى است که در رأس‌ حالت مدور پيدا کرده است تمامى روى آن با کاشى آبى‌ رنگ پوشانده شده است. در قسمت زير گنبد از داخل مقرنس‌سازى بسيار جالبى که با گچ انجام شده به چشم مى‌خورد. اطراف مقبره را صندوقى مشبک گذارده‌اند که از سطح زمين‌ حدود ۲/۵ متر بالاتر است پيرامون آن کتيبه‌هاى کاشى در هر چهار طرف تعبيه شده است.
درجانب شرقی بقعه ایوانی است باشکوه از آثار صفویه که از تزئینات کاشی آن توسط اتابک تعمیر بعمل آمده است که به کاشیهای الوان مزین شده و رو به خرابی است. در مدخل همین ایوان به روضه مطهر دربی مشاهده می‌شود که بسیار زیبا و کنده کاری شده که توسط مرحوم احمد تکیه بازار در سال 1350 هجری قمری به این بقعه متبرکه وقف گردید.
بقعه شاهزاده حمزه از سه جهت شمالی و جنوبی و شرقی محاط به سه صحن و از جانب غربی محدود به رواق یا حسینیه است .
دیوارها و سقف حرم به تازگى آیینه کارى شده است و جلوه‏اى خاص به حرم مطهّر داده است .
این بناى زیبا به شماره 2318 و در تاریخ 19/2/1378 به ثبت آثار ملّی و تاریخى رسیده است .
منبع : emamzadegan.ir - shrines.blog.ir - qom.oghaf.ir